Հայոց ավելի քան հինգհազարամյա պատմության ճանաչողությունը հայ քաղաքական մտքի սնուցող արմատներից է: Հայոց քաղաքական, հոգևոր-մշակութային, գաղափարական ոլորտները կրում են պատմության կնիքը: Պատմական ժառանգության պահպանման անհրաժեշտությունը հիմնավորապես բարձրացնում է հայոց տեղեկատվական անվտանգության ապահովման խնդիրը1:
Հայկական լեռնաշխարհի պատմաաշխարհագրական տերմինաբանությունը, բնապատմական միջավայրը նկարագրող անվանումների ամբողջություն կազմելով, բնիկ հայ էթնիկ լեզվամտածողության առանցքային շերտին է պատկանում: Հայկական տեղանունների պահպանությունը ազգապահպան նշանակություն ունի` կենդանի պահելով հայրենի ակունքների գիտակցումը, որի պաշտպանությունը կարևորվում է նախորդ փուլերից խառնածնած երկրորդ սերնդի տեղեկատվական պատերազմի պայմաններում, երբ, Հայության անվտանգության ապահովման համար իրենց առաջնահերթությունն են պահպանում քաղաքակրթական` ազգային, հոգևոր և մշակութային ոլորտների ռեսուրսները2: Այս համատեքստում հրատապ է հայկական ինքնության և դրա գործնական նշանակության հիմնախնդրի ուսումնասիրությունը3:
Նվաճող բռնակալությունները և նրանց հաջորդները շարունակաբար նենգափոխում են պատմությունն ու պատմական քարտեզագրությունը: Այսպես, պանթուրքիզմի բաղկացուցիչ մասն է հայկական աշխարհագրական անվանումներին «հայտարարված» «քարտեզագրական պատերազմը»: 1878թ. Սան Ստեֆանոյի պայմանագրում դեռևս հիշատակվում էինՀայաստանը և հայերը, իսկ Բեռլինի կոնգրեսի 61-րդ հոդվածում՝ «հայաբնակ շրջանները»: Սակայն, «հայկական բարենորոգումների» ռուսական նախագծի շուրջ ռուս-թուրքական բանակցությունների ձախողմանն ուղղված Գերմանիայի և այլոց միջամտության մթնոլորտում 1914թ. հունվարի 26-ի համաձայնագրում Հայաստան (իմա` Արևմտյան Հայաստան) անվանումը երիտթուրքերի ճնշմամբ «փոխարինվել էր Արևելյան Անատոլիա աշխարհագրական բառակապակցությամբ...»4: Զավթած արևմտահայկական տարածքների կապակցությամբ երիտթուրքերի հանցավոր իշխանությունն այսպիսի նենգափոխություններ էր կիրառում զանգվածայն կոտորածներ իրագործելիս, որոնք հանգեցրին մարդկության պատմության մեջ մեծագույն հանցագործությանը` 1915թ. Հայոց եղեռնին, որը Օսմանյան կայսրությունում ցեղասպան քաղաքականության գագաթնակետն էր:
Հայկական լեռնաշխարհի արևմտյան մասը «Արևելյան Անատոլիա» «վերանվանելը» բացարձակապես անհիմն է5: Հայկական պատմական հուշարձանների ոչնչացման հետ միաժամանակ թուրքերը շատ անուններ են (Եփրատ, Արածանի, Բերկրի, Մանազկերտ, Կոգովիտ, Արարատ, Սուրբ Գրիգոր և այլն) վերացրել կամ աղավաղել (Կարասու, Մուրատ սու, Մուրադիե, Մալազգիրտ, Բայազետ, Աղրի-դաղ, Սիպկոր և այլն) իրենց կողմից բռնազավթված Արևմտյան Հայաստանում6: Քարտեզագրական վերանվանումներով` հնագիտական հուշարձանների պատմական պատկանելության աղճատմամբ7նենգափոխվում է Հայկական լեռնաշխարհի քաղաքակրթական զարգացման պատմության խորքային ընդհանուր պատկերը:
«Արևելյան Անատոլիա» արտահայտության կիրառմամբ թուրք զավթիչները և նրանց հովանավորներն ու դաշնակիցները ցանկանում են մոռացության մատնել Թուրքիայի կողմից բռնազավթված Արևմտյան Հայաստանի բնիկ տերերի` հայերի հայրենիքի մասը լինելու փաստը: Այսպես, Հայոց բնօրրանի մեծ մասը` Արևմտյան Հայաստանը, որպես պատմական «Մետաքսի ճանապարհի» (որի զգալի մասը Տիգրան Մեծն Առաջավոր Ասիայում իր քաղաքակրթական գործունեության ընթացքում վերցրել էր հսկողության տակ) տարանցիկ ուղիներով հայտնի հայկական մշակութային ժառանգության տարածքի արևմտյան մաս, անտեսված է «Մետաքսի ճանապարհ» անունը կրող արդի միջազգային պատմամշակութային ծրագրում, որը խիստ քաղաքականացված իր տարբերակներով նույնիսկ օգտագործվում է Հայաստանի Հանրապետության և Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության դեմ8:
Պանթուրքիզմի ջատագովները, կողոպուտի ենթարկելով Իրանական Ադրբեջանի անունը, Ռուսական կայսրության XX դարասկզբի փաստաթղթերից հայտնի օղուզ-թուրքական ծագման «կովկասյան թաթարների» գրաված տարածքից 1918թ. կեսերին կազմված քաղաքական միավորին տվեցին դրա հետ ոչ մի կապ չունեցող «Ադրբեջանական Հանրապետություն» անվանումը՝ այն հեռանկարով, որ այդ երկուսի «միացմամբ» Թուրքիան ոտք կդներ «Կենտրոնական Ասիա»: Երկու տարի անց «Ադրբեջան» անունը թողնվեց այդ տարածքի վրա` խորհրդային կենտրոնի ծրագրած «հեղափոխությամբ» Իրանական Ադրբեջանի բռնակցման հեռանկարով9:
Գաղափարական մամլիչի տակ ԽՍՀՄ ժողովուրդների պատմությունների «համահարթեցմամբ» Հայոց պատմությունն արհեստականորեն «երիտասարդացվում» էր10, իսկ «ադրբեջանցիների» համար սկսվեց և մինչև այսօր` Ադրբեջանի Հանրապետությունում շարունակվում է պատմության հորինումը և «հնացումը»11: Պարտվելով Արցախյան պատերազմում՝ Ադրբեջանի Հանրապետության ռազմամոլ գաղափարախոսները և նրանց կամակատարներն, իրենց բնորոշ վայրենությամբ, մի կողմից՝ շարունակում են հայկական հուշարձանների ոչնչացումը12, իսկ մյուս կողմից` «տեղեկատվական պատերազմի» միջոցով, կեղծիքով ու ստով «հեղեղում» աշխարհը:
Արցախյան հաղթանակի շնորհիվ` հայրենի հողերի ազատագրումով, մեր ազատամարտիկների արյան գնով սրբագործվեցին ազատագրված տարածքների սահմանները, ինչը գրանցվեց Հայաստանի Հանրապետության և Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության քարտեզներում: Այդ խոշոր հաղթանակ էր նաև «քարտեզագրական պատերազմում»:
Ազգային-ազատագրական պայքարով ձեռք բերված անկախության և ազգային պետականության վերակերտման կարևորագույն արտահայտություններից է հայագիտական պատմական ռեսուրսի օգտագործումը: Խնդիրը համակարգային է՝ ընդգրկելով պատմական հիշողությունը, ազգային հոգեբանությունը, մշակութային ժառանգական պատկանելությունը, մատաղ սերնդի դաստիարակությունը, ազգային անվտանգությունը: